belègk vaan Mestreech (1579)
100 jaor nao dato es antwoord op de Beeldenstörm besloot landvoogdes Margaretha vaan Parma in 1567 'n garnizoen in de stad te legeren. De militaire gouverneur Francisco de Montesdoca en zien gemink Spaons-Duitse heurtróppe maakte ziech wieneg geleef. Op 20 Oktober 1576 woort De Montesdoca gevaange genome door 't Duits-Lutherse deil vaan zien tróp pe. Korte tied later woort heer door Spaonse tróppe vaan boete de stad bevrijt. Vaanwege hunne oetblievende keizjem slooge dees vervolgens aon het plunderen (Spaonse Furie). Es reactie heitege waore de Spanjaarden ouch in ouch in Antwerpen versjrikkelek te kier gegaange en eisde de Nederlandse geweste tot de Spaonse tróppe ziech zouwe tröktrèkke (Pacificatie vaan Gent). Nao instumming vaan de toenmaolige landvoogd Juan vaan Oostenriek, verlete de Spaonse tróppe op 27 Aprèl 1577 Mestreech en woort De Montesdoca vervaange door 'n lokale gouverneur, Arnold II Huyn vaan Amstenrade.
In 1578 woort Alexander Farnese, de laatere hertog vaan Parma, landvoogd. Heer begós aon 'n campagne um de opstandige gebeeje te herovere (Parma's nege jaoren). In Miert 1579 begos 't belègk vaan Mestreech. 'N jaor ierder had Willem vaan Oranje de Lothieringer Sebastién Tapin (Tapijn) tot opperbevelhöbber vaan de vesting Mestreech beneump. Tapin had, oonderwijl de Spanjaarden al in aontocht waore, getracht de vèsting te verstèrke. 'T Mestreechse garnizoen bestoond oet heurlinge, umtrint twelfhoonderd maan, aongevuld mèt zoe'n zesdoezend weerbaare burgers. Parma had de besjikking euver 34.000 maan. Veer maond laank verdeidigde soldaoten en burgers hun stad. De aonvallers sjoote 'n brès in de hoofdwal en booje euvergave aon. Men bleef ziech echter teweer stèlle. Dat waor 'n misrekening, want volgens 't geldende kriegsrech moch de aonvaller daan, indeen heer toch wis binne te kaome, de stad drei daog te plundere. In de nach vaan 29 Juni 1579 bestörmde de Spanjaarden de Brusselse Poort, verraste de oetgeputte wachters en brandsjatten vervolgens de stad. In later jaore is het doejetal bij belegering en plundering enorm opgebloze. Reële ciefers euver de verleere zien doezend maan van het garnizoen (ca. 80%) en umtrint achthoonderd inwoeners, 5-8% vaan de bevolking. Dèks is de teloorgaank vaan Mestreech in de 16e en 17e ieuw te wiette aon het bloodbad vaan 1579, mer de malaise waor al umstreeks 1550 begós en had ouch economische achtergrun.
Nao de val vaan Mestreech begos de re-kathelisering. Filips d'n II sjonk de stad 'n ginneraol pardon, mèt oetzeundering vaan 58 opstandelinge, die verbanne woorte. Hei begint de historie vaan de Piraten vaan D'artagnan.
Garnizoenstad
In 1632 veroverde Frederik Hendrik, tijjens zien veldtrèkke langs de Maos, de steije Venlo, Roermond, Stokkem, Sittard en Maoseik. Op 9 Juni vaan dat jaor umsingelde zien tröppe de stad Mestreech. 'T belègk vaan Mestreech (1632) indigde op 22 Augustus mèt de capitulatie vaan stad en garnizoen. De stad waor noe in han vaan de prottestantse Republiek der Zeve Vereinigde Nederlanden. Deze naom in 't stadsbestèl de plaots in vaan de Braobantse hertog en respekteerde het condominium mèt Luik. De vreijesveurwaardes gaove prottestante en kathelieke dezelfde rechten, dus beide kraoge godsdeensvrijheid. Wel woorte es gevolg vaan 't toen geldende beginsel vaan confessionele pariteit veur beide gróppe de St.-Jaanskèrk en de St.-Matthijskèrk (twie vaan de veer parochiekèrke) touwgeweze aon de prottestant. In 1638 woorte inkele Mestreechtenere (boeoonder de franciscaner paoter Vink) ter doed veroordeild vaanwege 't zoegeneumpde Verraod vaan Mestreech. Es gevolg d'r vaan mooste de minnebroeders-franciscanen en de eveneins vaan betrokkeheid bij 't 'verraod' verdachte jezuïeten de stad verlaten. De boetewerreke vaan de vesting woorte gemoderniseerd en op de Merret woort door Pieter Post 'n nui stadhoes gebouwd in Hollandse barokstijl (1664).
In 1673, tijjens de Hollandse Oorlog, woort Mestreech belegerd en veroverd door Lodewiek XIV vaan Fraankriek. Bij de bestörming vaan de vesting kaom de musketeer Charles de Batz de Castelmore, beter bekind es d'Artagnan, um het leven bij de Tongerse poort vaan de werreke. De Franse euverheersing doorde tot 1678. Bij de vrei vaan Nijmegen kaom Mestreech weer oonder Luiks-Staots bestèl. In juli 1747, aon het ind vaan de Oostenriekse Successieoorlog, voont oonder de rouk vaan Mestreech de Slaag bij Lafelt plaots en woort de stad even later obbenuits bezat door Franse tróppe. Tijjens de kortdorende Franse bezèttinge vaan 1673-'77 en 1747-'48 woorte de prottestantse Mestreechtenere hun gelieke rechten weer tijdelek ontnome en deilde allein kathelieke in de steijeleke ambten. De Fransen introduceerde 't (Franstaolige) tejater in Maastricht.
D'n Opstand vaan plundereers en kapers
Nao 't nuijts tot D'artagnan nao Mestreech kaom, kaomde de naozaate vaan de 58 verbanne opstandelingen oet 1579 in opspraok doortot zie zich in de naoventrint vaan Mestreech ophele en ziech vereinegde tot 'n gröp kapers en plundereers boebij zie z'ch de piraten vaan het Zuijeleke vaste land neume met es vestingsplaots de vestingwerken (Kazematten) gelege oonder de Tongerse poort te Mestreech. Bij 't plundere woorte geklawde geujere trök gegeve aon de ermlestege börgers vaan Mestreech en de boere in de naoventrint vaan Mestreech. Nao de doed vaan d'Artagnan in 1673 höbbe de piraten gezworen zien naom altied te blieven iere veur 't offer dat dees Edele hier, Graof vaan Artagne heet gebrach veur de vrijheid vaan Mestreech. Ze veranderden hunne naom in De Piraten vaan D'Artagnan es ierbetuin
Vaan belègk tot vasteloavend
In de achttiende ieuw waore de Piraten vaan D'Artagnan oetgegreujd tot 'n vrijmetseleersloge in Mestreech en hadde zie z'ch permanent gevesteg in het Waldeck Bastion.
Totdat er in 1839 nao het beëindigen vaan de belègkstaot, op 15 Miert 1840 de hieresociëteit Momus woort opgeriech door 'n aontal jongere Mestreechtenere boeoonder 'n aontal vaan de Piraten vaan D'Artagnon behuurde, die eindelek weer ins wèlden kinnen fieste en sjus aajd genóg waore um nog vaan de viering vaan vastelaovend te weite, en inkele awwere, die er leiing aon koste geve. Dees sociëteit gaof 't vaanaajds spóntaone volksfiest vasteloavend, daterend sinds 1773 'n miejer georganiseerde aard door naor Rijnlands veurbeeld zittinge en 'nen stoet te hawwe. De zittinge waore veural bedoeld veur leie vaan Momus en aander beter gesitueerde, en voonte plaots in de sociëteit Momus aon 't Vriethof. 'T volk vierde vasteloavend op straot, boeoonder ouch de Piraten Vaan D'Artagnan.
de 21e eeuw
In 't begin vaan de 21e ieuw umstreeks 2022 höbbe de Piraten vaan D'artagnan beslote um 'n Carrus Navalis (sjeepswagel) te bouwen in de vörm vaan 'n Piratesjeep aofkómsteg oet d'n tied vaan de VOC/WIC rond 1650. Zie höbbe dit sjeep de naom D'Artagnan geneump en trèkke eeder jaor mèt mèt de vasteloavendsstoetten in Mestreech en umgeving. Hedendaogs zien de Piraten vaan de Carrus Navalis D'Artagan bojzend mer zoe roond 't vasteloavendsezoen 11e vaan d'n 11e weure de piraten weer actief en zien zie z'ch weer aon 't preparere um tijjens de vasteloavend weer op rouftoch te gaon en mèt de Carrus Navalis D'Artagnan drop oet te trèkke in de binnestad vaan Mestreech. Perceis wie dat geboarde in 1133 toen de ierste Carrus Navalis vaanoet Aoken door de stroate vaan Mestreech via Tongere naor Borgerloon trok, um te aggere tege de maotsjapij en de Rieke. Joamer genog is dees Sjeepswagel in Borgerloon hielemaol aofgebrand. Mer gelökkig heet Mestreech daan sinds 2022 z'n eige Carrus Navalis D'n D'Artagnan.